آشنایی با مفاهیم بازار بورس

آشنایی با اصطلاحات و  مفاهیم بازار بورس ، ما در این مقاله سعی نموده ایم به تعریف برخی از مفاهیم و اصطلاحات پرکاربرد بورس و بازار سرمایه بپردازیم. بورس به بازاری سازمان‌یافته اطلاق می‌شود که قیمت‌گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد.  در این میان برای ورود به بازار بورس آشنایی با برخی از اصطلاحات و مفاهیم اصلی از قبیل بازار سهام، بازار بدهی، انواع بورس، فرابورس، تفاوت بازارهای فرابورس و دیگر مفاهیم کلیدی این بازار سرمایه لازم و ضروری بنظر می آید.

بورس چیست ؟

بورس به بازاری سازمان‌یافته اطلاق می‌شود که قیمت‌گذاری، خرید و فروش کالا، قرارداد آتی و اوراق بهادار در آن انجام می‌پذیرد. بورس به دو نوع بورس کالا و بورس اوراق بهادار طبقه‌بندی می‌شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه مورد معامله قرار می‌گیرد. هرچند کلمه بورس عموماً در معنی بورس اوراق بهادار به کار گرفته می‌شود.

آشنایی با مفاهیم بازار بورس

بازار سهام چیست ؟

بازار سهام که عموم مردم آن را معادل بورس می‌دانند محلی است که شرکت‌های مختلف سهام خود را در آن عرضه می‌کنند. در واقع بازاری که در آن سهام یا از طریق مبادله بازارهای منسجم و قانون‌مند و یا در بازارهای خارج از بورس توزیع شده و مورد معامله قرار می‌گیرند، بازار سهام گفته می‌شود. این اصطلاح که با نام بازار بورس نیز شناخته می‌شود، یکی از حساس‌ترین حوزه‌های اقتصاد بازار است زیرا بازار سهام به شرکت ها امکان دسترسی به سرمایه و سرمایه گذاران از طریق توزیع بخشی از مالکیت شرکت به همراه پتانسیلی برای محقق کردن درآمدها بر پایه عملکرد آتی خود می‌بخشد.

به بیان دیگر، هر شرکتی بر اساس نحوه عملکرد و دارایی‌های خود دارای ارزش متفاوتی است و بر این مبنا ارزش‌گذاری می‌شود. سرمایه‌گذاران نیز بر اساس این ارزشگذاری اقدام به خرید و فروش سهام شرکت‌ها در بورس می‌کنند.

بازار بدهی چیست ؟

بازار بدهی بازاری میباشد که در آن انواع مختلف اوراق مبتنی بر بدهی که شامل اسناد خزانه دولتی، اوراق قرضه دولتی و غیره، میباشد مبادله می‌ شوند. در واقع این بازار به نوعی مکمل بانک برای تامین مالی است. در این بازار نیازمندان به تامین مالی، شامل شرکت‌های بخش خصوصی، شهرداری‌ها و دولت اقدام به عرضه اوراق می‌کنند. این اوراق عموما دارای سود مشخصی بوده و نسبت به سهام ریسک پایین‌تری دارند. پشتوانه اوراق منتشرشده می‌تواند متفاوت باشد و بر مبنای آن سرمایه‌گذاران مختلف اقدام به خرید اوراق مزبور می‌کنند.

بورس کالا

در اصطلاح علم اقتصاد، به بازارتشکل یافته‌ای که در آن کالا یا کالاهای معینی مورد معامله قرار می‌گیرند بورس کالا گفته می‌شود. کالاها در بازار بورس به شکل انبوه موجود نیستند تنها نمونه‌هایی از آن‌ها در این مراکز نگهداری می‌شود. بورس‌ها کالاهای استانداردی را پذیرش می‌گنند و اشخاص از طریق کارگزاران معاملاتی را انجام می‌دهند که می‌تواند به صورت نقدی یا مشتقات مبتنی بر کالا باشد.کالاها در انبارهای تحت نظارت بورس‌ها نگهداری می‌شود و بورس ناظر بر مبادلات، تسویه و تحویل کالاهاست.عمده‌ترین کالاهای مورد مبادله در بورس‌های کالا عبارت‌اند از گندم، جو، قهوه، کاکائو، آهن، مس، زغال سنگ، نفت، پنبه، چرم. مواد شیمیایی و مواد خام و کالاهای واسطه‌ای نیز در بورس کالا مورد معامله قرار می‌گیرند. مهمترین مزیت ناشی از بورس کالا امکان پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز است، بدین ترتیب بازرگانان به کمک بورس کالا می‌توانند ریسک خود را در واردات و صادرات کالاها و مواد اولیه به حداقل برسانند. همچنین بورس کالا موجب شفافیت در قیمت‌گذاری کالاهای پذیرش شده نیز می‌شود.

بورس اوراق بهادار

اصطلاحات و مفاهیم بازار بورس

بورس اوراق بهادار بازار رسمی و سازمان‌یافتهٔ سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکت‌ها و اوراق بهادار تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می‌شود. تعیین قیمت سهام در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. در بورس اوراق بهادار، یک سرمایه‌گذار می‌تواند با سرمایه هرچند کوچک خود، در شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس سرمایه‌گذاری نماید. سرمایه‌گذاران بورس، برای خرید و فروش سهام می‌بایست این کار را از طریق شرکت‌های کارگزاری بورس انجام دهند.

فرابورس چیست ؟

در کنار بورس سهام، بازار مجزایی وجود دارد موسوم به فرابورس (OTC) یا خارج از بورس. داد و ستد خارج از بورس یا به اصطلاح فرابورس (OTC) به‌طور مستقیم بین دو طرف بدون هیچ گونه نظارتی از جانب یک بورس انجام می‌گیرد. فرابورس در مقابل داد و ستد بورسی که در بازارهای سازمان یافته رخ می‌دهد قرار دارد. یک بورس اوراق بهادار مزایایی همچون تسهیل نقدشوندگی، کاهش ریسک اعتباری در مورد نکول یکی از طرفین معامله، شفافیت و در دسترس بودن قیمت جاری بازار را دارد.

بازارهای فرابورس

فرابورس دارای پنج بازار است

• بازار اول
• بازار دوم
• بازار سوم
• ابزارهای نوین
• بازار پایه

شرکت‌ها بسته به شرایط پذیرش، عرضه و نوع نقل و انتقالات در این بازارها دسته‌بندی می‌شوند. شرکت‌های سهامی عام بسته به شرایط پذیرش (میزان بزرگی شرکت، میزان سرمایه اولیه، سهام شناور و …) در بازار اول و دوم دسته‌بندی می‌شوند. بازار سوم جهت عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار است. سایر اوراق بهادار در دسته بازار ابزارهای نوین نقل وانتقال پیدا می‌کنند.

بازار اول و دوم و تابلوی اصلی و فرعی

درباره مفاهیم بازار بورس بیشتر بدانیم

سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم به طبقه بندی شرکت های پذیرش شده در بازار نمود، که این کار به منظور تفکیک شرکت های نقد شونده و غیر نقد شونده، ایجاد حس رقابت بین مدیران شرکت ها ودر نهایت شفاف سازی وضعیت سهام مختلف برای خریداران و فروشندگان صورت گرفت. شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار بر اساس میزان سرمایه ثبت شده، درصد شناوری سهام، میزان شفافیت، سودآوری و …. در دو دسته به نام بازار اول و بازار دوم طبقه بندی می شوند و بازار اول نیز به دو زیرمجموعه با نام تابلوی اصلی و تابلوی فرعی تقسیم شده است.

بورس اوراق بهادار تهران دارای دو بازار اول و دوم می‌باشد. بازار اول از دو تابلوی اصلی و فرعی تشکیل شده‌است. پذیرش سهام عادی در بورس، صرفاً در یکی از تابلوهای بازار اول یا در بازار دوم صورت می‌پذیرد.

بازار سوم (بازار عرضه)

بازار عرضه محلی ایمن، شفاف و سودمند برای انجام معاملات عمده اوراق بهاداری است که امکان یا شرایط پذیرش در فرابورس را ندارد. انجام پذیره نویسی انواع اوراق بهادار از جمله شرکتهای سهامی عام در شرف تاسیس، دیگر ویژگی مهم بازار عرضه به حساب می آید. انجام عرضه در این بازار مستلزم گذارندن فرایند پذیرش نبوده و با انجام تشریفات اداری در فرابورس، امکان پذیر است.

در بازار عرضه فرا بورس بلوکهای سهام شرکت‌های سهامی (عام، خاص، تعاونی و …) ،حق‌تقدم خرید سهام شرکت‌های سهامی عام،سهام ناشی از افزایش سرمایۀ شرکت‌های سهامی عام،پذیره نویسی سهام و اوراق مشارکت،پذیره نویسی گواهی سپرده سرمایه گذاری بانک ها،املاک و مستغلات ،امتیازبهره برداری وحق ثبت اختراعات در قالب سهام شرکتهای سهامی خاص می تواند مورد معامله قرار بگیرد.

بازارپایه چیست ؟

بازار پایه یکی از بازارهای فرابورس است که به منظور عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار ایجاد شده است. شرکت‌های این بازار فرایند پذیرش را طی نمی‌کنند و به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• شرکت‌هایی که درخواست پذیرش ندارند و به دلیل الزام قانونی باید در بازار پایه درج شوند.
• شرکت‌هایی که در بازار بورس ثبت شده‌اند، اما شرایط پذیرش ندارند.
• شرکت‌هایی که به دلیل از دست دادن شرایط بازارهای بورس یا فرابورس، لغو پذیرش می‌شوند. مقررات ارائه اطلاعات در بازار پایه، به مراتب آسان‌تر از بازار اول و دوم است و طبعاً ریسک بیشتری نیز در این بازار وجود دارد.

طبق قوانین جدید، شرکت‌های این بازار در سه بازار پایه زرد، نارنجی و قرمز دسته‌بندی شده‌اند و دامنه نوسان روزانه آن‌ها، به ترتیب، ۳، ۲ و ۱ درصد است.

آشنایی با مفاهیم بازار بورس

بازار آتی یا فیوچرز چیست؟

در عمل بازارهایی برای معاملات غیرفیزیکی کالاها تعریف شده است که به بازار فیوچرز یا آتی (futures) و آپشن یا اختیار (options) شهرت دارند. در این بازارها کالاها برای تحویل در آینده معامله می‌شوند. در این بازارها دو گروه فعالیت می‌کنند؛ مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان واقعی در کنار سفته‌بازان.

هدف حضور بخش واقعی در بازار آتی است که درآمد یا هزینه‌های خود را از ریسک‌های احتمالی مبری کنند. به این عملیات پوشش ریسک (hedge) گفته می‌شود که خریدار یا فروشنده یک کالا قیمت معامله یک محصول در آینده را تثبیت می‌کند. اما گروه دوم موسوم به سفته‌بازان از نوسان قیمت‌ها در قراردادهای آتی یا اختیار کسب سود می‌کنند. بنابراین، بر خلاف بورس کالای فیزیکی، حضور افراد خُرد در بازارهای آتی مرسوم است.

شاخص بورس چیست ؟

شاخص‌های بورس در واقع معیارهای مهمی هستند که با بررسی و تحلیل آن‌ها، می‌توان وضعیت گذشته و حال بورس را از جنبه‌های مختلف، ارزیابی و حتی با کمک روش‌های نموداری روند آینده بورس را پیش‌بینی کرد. شاخص بورس نیز عددی است که بیانگر وضعیت کلی بورس و روند رشد و یا افت این بازار می باشد. ما در بورس فقط یک شاخص نداریم بلکه چند شاخص مختلف داریم که هرکدام از آنها وضعیت بورس را از جنبه خاصی به ما نشان می دهد و محاسبه هرکدام از این شاخص ها از طریق فرمول متفاوتی صورت می گیرد.

سهم شناور در بورس چیست ؟

سهام شناور آن بخش از سهام یک شرکت است که سهامداران آن، آماده عرضه و فروش آن سهام هستند و قصد ندارند با حفظ آن قسمت از سهام، در مدیریت شرکت مشارکت کنند و انتظار می‌رود در آینده نزدیک قابل معامله باشد. برای مثال اگر شرکت Y سهامدار ۸۰ درصد سهام شرکت ایکس X باشد و از سهامداران راهبردی آن بوده و قصد فروش در کوتاه‌مدت نداشته باشد، می‌توان گفت که سهم شناور شرکت ایکس ۲۰ درصد است.

اصطلاحات و مفاهیم کلیدی بازار بورس

بازار گاوی و خرسی در بورس چیست و از کجا آمده است؟

وقتی بازار صعودی و ارزش سهام رو به رشد باشد، اصطلاحاً می‌گویند بازار گاوی است. در نقطه مقابل، اگر اوضاع بازار خوب نباشد و رکود بر آن حکم‌فرما رو به کاهش باشد، بازار سرمایه را اصطلاحاً خرسی می‌نامند. یکی از دلایل احتمالی این نامگذاری که در منابع مختلف ذکر شده، این است که گاو در هنگام حمله سر خود را پایین گرفته و شاخش را به سمت بالا می‌گیرد؛ اما خرس در هنگام درگیری ضربه‌هایش را از بالا به پایین می‌زند.

بورس مجازی چیست؟

بورس مجازی محلی است که یک آموزنده بورس می‌تواند از طریق پول مجازی به معامله سهام بپردازد. در واقع، سرمایه‌گذار به جای آنکه با سرمایه واقعی اقدام به آموزش بورس کند می‌تواند بر اساس قیمت‌هایی که واقعا در بورس در حال معامله هست، سبد سرمایه‌گذاری تشکیل دهد ولی پول واقعی پرداخت نکند. به این فضا بورس مجازی گفته می‌شود و کاربران متعددی از این طریق آموزه‌های بورسی خود را محک می‌زنند و پس از کسب تجربیات مجازی اقدام به سرمایه‌گذاری واقعی می‌کنند.

نوسان گیری در بورس چیست ؟

به هر نوع فعالیتی اطلاق می‌شود که منجر به غیرعادی شدن معاملات شده و تغییرات قیمت در بازه‌ای کوتاه، زیاد باشد. نوسان‌گیران با استفاده از تکنیک‌های تابلوخوانی به سهم ورود یا خروج می‌کنند. معاملات صوری، ایجاد شایعه و سفارش‌‌چینی در یک حجم مشخص از مؤلفه‌هایی است که می‌توانند سبب نوسان‌گیری در سهم شوند.